Ngày 21 tháng 6 năm 2021 là ngày có thời gian ban ngày dài nhất trong năm với hầu hết các múi giờ ở bán cầu Bắc. Dưới đây là 10 sự thật mà bạn có thể chưa biết về Hạ chí.
- Hạ chí và Đông chí
Ở bán cầu Bắc, nơi có thời gian ban ngày dài nhất năm, ngày chí tháng 6 còn được gọi là Hạ chí. Mặt khác, ở Nam bán cầu, ngày này có thời gian ban ngày ngắn nhất năm và được gọi là ngày Đông chí.
- Ngày chí đầu tiên của năm
Ngày chí xảy ra hai lần một năm, vào tháng 6 và tháng 12. Ngày chí tháng 6 (Hạ chí) rơi vào trong khoảng ngày 21/06, khi mà Mặt Trời xuất hiện ngay trên đỉnh đầu của người sống ở chí tuyến Bắc.Ngày chí tháng 12 (Đông Chí) rơi vào trong khoảng ngày 21/12, vào ngày này, Mặt Trời chiếu sáng vuông góc xuống chí tuyến Nam).
- Mặt Trời dường như đứng yên
Từ “chí” (solstice) có nguồn gốc từ từ tiếng Latin “sol”, nghĩa là Sun (Mặt Trời) và sistere (dừng lại hoặc đứng yên). Vào ngày Hạ chí, Mặt Trời đạt đến vị trí xa nhất về phía Bắc khi nhìn từ Trái Đất. Khi đó, vị trí cao nhất trong ngày của Mặt Trời không dịch chuyển về phía Bắc hoặc phía Nam như phần lớn những ngày khác trong năm, mà giữ nguyên vị trí chiếu sáng vuông góc với chí tuyến Bắc. Sau đó nó đảo hướng và bắt đầu tiếp tục di chuyển về phía Nam.
Điều ngược lại xảy ra vào ngày Đông chí, Mặt Trời đạt đến vị trí xa nhất về hướng Nam trên bầu trời, chiếu sáng vuông góc xuống chí tuyến Nam – đứng yên tại đó rồi sau đó đảo hướng di chuyển về phía Bắc.
- Xảy ra vào cùng một thời điểm
…trên khắp thế giới. Về mặt khoa học, điểm chí tháng 6 là thời điểm chính xác lúc Mặt Trời chiếu sáng vuông góc xuống chí tuyến Bắc. Năm 2021, sự kiện này sẽ xảy ra vào ngày 21/06 lúc 10:32 (giờ Việt Nam).
- Có thể là ngày 20, 21 hoặc 22 tháng 6
Mặc dù hầu hết mọi người cho rằng 21/06 là ngày Hạ chí, tuy nhiên nó có thể xảy ra bất cứ thời điểm nào trong khoảng 21 đến 22 tháng 6. Hạ chí rơi vào ngày 22 tháng 6 tính theo giờ Quốc tế khá hiếm – lần cuối Hạ chí rơi vào ngày này là năm 1975 (giờ Quốc tế), và sẽ không có ngày Hạ chí 22/06 nào cho tới năm 2203. .
- Là ngày đầu tiên của mùa hè…
….tùy thuộc vào người bạn hỏi. Các nhà thiên văn học và nhà khoa học dùng ngày Hạ chí để đánh dấu sự bắt đầu của mùa hè ở Bắc bán cầu và mùa đông ở Nam bán cầu. Mặt khác, các nhà khí tượng học cho rằng mùa hè bắt đầu vào ba tuần trước đó, ngày đầu tiên của tháng 6. Trong nhiều nền văn hóa phương Bắc, Hạ chí theo truyền thống được coi là điểm giữa của mùa hạ (trung hạ). Lễ hội trung hạ được tổ chức vào đúng hoặc gần đúng ngày Hạ chí ở bắc bán cầu tại nhiều quốc gia Châu Âu.
- Trái Đất xa Mặt Trời nhất
Do Bắc bán cầu đang là mùa hè nên dễ hiểu lầm rằng khoảng cách giữa Trái Đất và Mặt Trời là ngắn nhất trong ngày Hạ chí. Nhưng sự thật thì ngược lại, thời gian này Trái Đất cách xa Mặt Trời nhất trong năm. Thực tế là, Trái Đất sẽ di chuyển đến điểm viễn nhật (Aphelion) một vài tuần sau ngày Hạ chí.
Khoảng cách từ Trái Đất đến Mặt Trời ảnh hưởng rất ít đến các mùa. Thay vào đó, nguyên nhân là do độ nghiêng của trục quay Trái Đất (nghiêng khoảng 23,4 độ), tạo ra các mùa trong năm.
Hướng nghiêng của Trái Đất không thay đổi khi nó quay xung quanh Mặt Trời – hai bán cầu hướng về cùng một hướng trong không gian tại mọi thời điểm.
Điều thay đổi khi Trái Đất quay xung quanh Mặt Trời là vị trí của hai bán cầu so với Mặt Trời – bán cầu Bắc hướng về phía Mặt Trời vào ngày hạ chí và trải qua mùa hè. Ngược lại, bán cầu Nam nghiêng về hướng xa Mặt Trời nên trải qua mùa đông trong thời gian này.
- Không phải ngày có thể đón bình minh sớm nhất
Mặc dù Hạ chí có ngày dài nhất năm ở bán cầu Bắc, nhưng không phải ngày có thể đón bình minh sớm nhất đối với hầu hết mọi nơi. Ngày có bình minh sớm nhất và hoàng hôn muộn nhất lần lượt xảy ra trước và sau Hạ chí một vài ngày. Ở bán cầu Nam, nơi đánh dấu ngày Đông chí, ngày có hoàng hôn sớm nhất và bình minh muộn nhất lần lượt xảy ra trước và sau Hạ chí một vài ngày.
Nguyên nhân là do sự không cân đối giữa thời gian đo bằng đồng hồ và thời gian đo bằng đồng hồ Mặt Trời.
- Thường không phải ngày nóng nhất năm
Trên thực tế, ngày nóng nhất năm ở bán cầu Bắc hay rơi vào một vài tuần hoặc thi thoảng là một vài tháng sau Hạ chí, bởi mất khá nhiều thời gian để các đại dương và lục địa nóng lên, cho phép nhiệt độ tăng cao hơn. Hiện tượng này được gọi là sự trễ mùa.
- Vòng Bắc Cực có 24 giờ ban ngày (không có ban đêm)
Hạ chí là ngày duy nhất trong năm mà tất cả mọi nơi trong vòng Bắc Cực chứng kiến ban ngày suốt 24 giờ. Tuy nhiên, do khúc xạ trong khí quyển, hiện tượng Mặt Trời lúc nửa đêm (midnight sun), có thể xảy ra trong vài ngày, trước và trong ngày Hạ chí ở những khu vực trong bán kính khoảng 60 dặm (97 km) về phía Nam vòng Bắc Cực. Càng tiến dần về phía Bắc của vòng Bắc Cực, số ngày xuất hiện Mặt Trời vào nửa đêm càng nhiều. Ở vòng Nam Cực, ngày Hạ chí
chìm vào ban đêm trong suốt 24 giờ. Cũng như bán cầu Bắc, bất cứ vị trí nào ở vòng Nam Cực đều chứng kiến hiện tượng ban đêm vùng cực (polar night), Mặt Trời không nhô lên khỏi đường chân trời) trong vài ngày trước Hạ chí.
Xem thêm lịch thiên văn 2021 tại đây: https://thienvanhanoi.org/lich-cac-su-kien-thien-van-nam-2021/
Dịch từ Timeandate
Hội Thiên văn Hà Nội (HAS)
Nhóm dịch thuật HAS: Diệu Linh
Biên tập: Công Thắng
