Chat GPT ( Chat Generative Pre-training Transformer ) là ứng dụng AI được phát triển từ mô hình GPT – 3.5 của công ty khởi nghiệp OpenAI, được phát triển để đưa ra câu trả lời giống một cuộc trò chuyện với người thật. Thay vì tìm kiếm thông tin trên google, đây là công cụ, trả lời lưu loát đầy đủ các câu hỏi mà người dùng đưa ra, không kể là câu hỏi về lĩnh vực gì. Công cụ này là một chatbot ấn tượng tuy nhiên đừng dựa vào nó để làm gia sư vật lý thiên văn cho bạn.
Lợi ích của ChatGPT đối với du hành vũ trụ là gì?
-
Khắc phục độ trễ liên lạc
Một trong những thách thức vận hành lớn trong du hành vũ trụ là liên lạc giữa các nhóm hoạt động trên mặt đất và các phi hành gia du hành ngoài vũ trụ.
Việc liên lạc này trước đây được thực hiện bằng cách sử dụng sóng vô tuyến, giống như tất cả các dải phổ điện từ, truyền đi với tốc độ ánh sáng (670.000.000 mph).
Do giới hạn tốc độ hữu hạn của ánh sáng, cần có thời gian để truyền thông tin từ người gửi đến người nhận trong chân không của không gian. Đối với việc liên lạc với Trạm vũ trụ quốc tế (ISS) hoặc mặt trăng, “độ trễ” này rất nhỏ, chưa đến ba giây, nhưng đối với những liên lạc ở khoảng cách xa hơn, độ trễ này tạo ra những thách thức khá lớn.
Nếu con người đặt chân lên Sao Hỏa, tổ chức hoạt động ở mặt đất sẽ mất khoảng 5-20 phút để nhận được thông tin, còn đối với các hành tinh xa hơn, độ trễ sẽ được tính bằng giờ.
Các phi hành gia thường xuyên gặp phải những thách thức về kỹ thuật và vận hành đòi hỏi sự hỗ trợ từ bộ phận kiểm soát sứ mệnh, từ việc thực hiện bảo trì và khắc phục sự cố thiết bị cho đến điều chỉnh mục tiêu trong những hoàn cảnh khác nhau.
Đối với Sao Hỏa và xa hơn nữa, những liên lạc và điều khiển trên mặt đất sẽ không thể chủ động trong nhiều tình huống, vì vậy các phi hành gia sẽ cần hỗ trợ trực tiếp từ địa điểm xa xôi của họ.
AI sẽ mở ra cánh cửa cho một “trợ lý vận hành” từ xa có kiến thức về hệ thống, thiết bị và mục tiêu nhiệm vụ và có thể được lưu trữ trong hệ thống máy tính của tàu vũ trụ. Những hệ thống như vậy sẽ cho phép con người tương tác với chúng bằng ngôn ngữ hoặc lời nói tự nhiên. Điều này bỏ qua nhu cầu liên lạc với bộ phận điều khiển mặt đất hoặc dành thời gian tìm kiếm, xử lý thông tin.
-
Khắc phục sự cố về chất lượng dữ liệu
Dữ liệu thiên văn, đặc biệt là các đường truyền và hình ảnh, có thể sẽ bị nhiễu đối với các hiện tượng thiên văn khác nhau. Giống như Adobe và các công ty công nghệ khác đã phát triển giao diện để chỉnh sửa hình ảnh và âm thanh, AI cũng có thể được áp dụng để xử lý dữ liệu về chất lượng dữ liệu thiên văn.
-
Chống lại sự cô đơn
Đối đầu với các loại sứ mệnh trên sao Hỏa và các loại sứ mệnh không gian khác, tác động tâm lý đối với con người là một trong những mối quan tâm lớn nhất. Các mô hình tương tự như ChatGPT có thể được tạo ra để giải quyết cụ thể vấn đề này, gần như đóng vai trò là nhà trị liệu và bạn đồng hành động từ xa.
Các vấn đề có thể xảy ra khi sử dụng AI-Chat trong không gian là gì?
Tuy nhiên, việc sử dụng một công cụ tương tự như ChatGPT trong không gian không phải là một giải pháp đơn giản. Sẽ có nhiều vấn đề tiềm ẩn như:
-
Ngôn ngữ có thể mơ hồ, không tự nhiên.
-
Cập nhật dữ liệu chậm hoặc không thể cập nhật.
-
Thiếu hiểu biết về tình cảm, đạo đức.
Vì vậy, NASA đã có một số phương pháp ngăn chặn các vấn đề này với AI cho phi hành gia:
-
Tăng cường sử dụng phản hồi của con người để kiểm tra chất lượng (RLHF) trong môi trường mô phỏng.
-
Thực hiện các phương pháp tốt nhất khi xây dựng hệ thống AI (phân lớp, xác thực, kiểm tra trình duyệt).
ChatGPT trả lời về Thiên văn học?
Công bằng mà nói, ChatGPT xử lý nhiều câu hỏi cơ bản một cách ấn tượng. Nếu bạn hỏi những câu: “Đơn vị thiên văn là gì?” hoặc “Vòng đời của một ngôi sao là gì?” – những thứ bạn có thể dễ dàng tìm thấy trong sách giáo khoa hoặc trên Wikipedia, nó có thể đưa ra phản hồi hoàn toàn chính xác và hợp lý.
Nhưng một khi bạn bắt đầu đưa ra những câu hỏi có câu trả lời không rõ ràng hoặc đi sâu vào chuyên ngành thiên văn – ChatGPT sẽ có xu hướng đưa ra những câu trả lời có vẻ hợp lý nhưng lại sai lầm. Tệ hơn nữa, chúng ta có thể không biết khi nào nó đang bịa chuyện mà không có bất kỳ trích dẫn nào.
Một số ví dụ điển hình:
1. Hỏi: Trung bình có bao nhiêu ngôi sao được hình thành mỗi năm trong Dải Ngân hà?
2. ChatGPT: Rất khó để nói chính xác có bao nhiêu ngôi sao được hình thành trong Dải Ngân hà mỗi năm, vì tốc độ hình thành sao có thể thay đổi theo thời gian. Tuy nhiên, người ta thường cho rằng Dải Ngân hà tạo ra trung bình khoảng một ngôi sao mới mỗi năm. Đây có vẻ như là một số lượng nhỏ, nhưng hãy nhớ rằng Dải Ngân hà là một thiên hà rộng lớn với hàng tỷ ngôi sao, do đó, ngay cả một số lượng nhỏ các ngôi sao mới được thêm vào mỗi năm cũng có thể tăng lên nhanh chóng.
Câu trả lời này được xây dựng dựa trên cốt lõi của sự thật, nhưng lại mắc một lỗi nghiêm trọng – nhầm lẫn số lượng ngôi sao với lượng vật chất tạo nên chúng. Như nhà vật lý thiên văn Annette Ferguson của Đại học Edinburgh ở Scotland đã viết trong số ra tháng 11 năm 2022 của chúng tôi, các nhà thiên văn học ước tính rằng khoảng 1 đến 2 khối lượng sao mặt trời hình thành mỗi năm trong thiên hà của chúng ta. Tuy nhiên, cô giải thích: “Tất nhiên, không phải toàn bộ khối lượng này dồn hết vào một ngôi sao. Hầu hết các ngôi sao hình thành là những ngôi sao có khối lượng thấp với khối lượng nhỏ hơn Mặt trời của chúng ta – những ngôi sao phổ biến nhất trong thiên hà của chúng ta là sao lùn đỏ. Vì vậy, trung bình, chúng tôi dự kiến có khoảng sáu đến bảy ngôi sao mới hình thành trong Dải Ngân hà mỗi năm.”
1. Hỏi: Điều gì sẽ xảy ra nếu hai lỗ đen siêu lớn sáp nhập với nhau?
2. ChatGPT: Khi hai lỗ đen siêu lớn hợp nhất, kết quả là một lỗ đen duy nhất, lớn hơn. Quá trình hợp nhất các lỗ đen được gọi là “sáp nhập lỗ đen”.
Trong quá trình sáp nhập, các lỗ đen sẽ giải phóng một lượng năng lượng cực lớn dưới dạng sóng hấp dẫn. Những sóng này là những gợn sóng trong kết cấu không-thời gian được tạo ra bởi sự gia tốc của các vật thể có khối lượng lớn. Các sóng được tạo ra bởi sự hợp nhất của hai lỗ đen siêu lớn có thể được phát hiện bằng các thiết bị có độ nhạy cao gọi là máy dò sóng hấp dẫn.
Sự hợp nhất của hai lỗ đen siêu lớn cũng có thể tạo ra một luồng ánh sáng rực rỡ gọi là chuẩn tinh. Chuẩn tinh là một trong những vật thể sáng nhất trong vũ trụ và được cho là được cung cấp năng lượng nhờ sự bồi tụ vật chất vào một lỗ đen siêu lớn.
Điều đáng chú ý là sự hợp nhất của hai lỗ đen siêu lớn là một sự kiện hiếm gặp và có khả năng diễn ra trong khoảng thời gian hàng triệu hoặc hàng tỷ năm. Tuy nhiên, việc phát hiện sóng hấp dẫn từ một vụ sáp nhập như vậy sẽ là một khám phá khoa học quan trọng và có thể cung cấp cái nhìn sâu sắc về bản chất của lỗ đen và sự tiến hóa của các thiên hà.
Ngược lại với việc xác nhận đầy đủ thông tin tự động đầy đủ của ChatGPT, hiện tại các máy dò sóng hấp thụ không thể phát hiện đầu vào lỗ đen siêu lớn (SMBH). Tất cả các lỗi được phát hiện sáp nhập lỗ đen cho đến nay đều là các lỗ đen sao. Các lỗ đen siêu lớn ở trung tâm các thiên hà – có khối lượng sử dụng hàng triệu mặt trời – tạo ra sóng hấp dẫn có bước sóng dài đến mức có thể mất nhiều năm để trở thành một làn sóng truyền qua trái đất. Hiện đang có những nỗ lực nhằm phát hiện sóng nền này, nhưng không phải sử dụng các thiết bị như máy dò sóng hấp dẫn. Một dự án, nhóm hợp tác NANOGrav, đã thu thập bằng chứng hấp thụ bằng kính thiên văn vô tuyến bằng cách đo sự biến thiên về thời gian của các ẩn tinh, tín hiệu của chúng có thể bị nhiễu loạn bởi sóng hấp dẫn khi chúng ta đi ngang qua thiên hà.
ChatGPT đã mắc một lỗi khác trong câu trả lời của mình – tạm thời nhầm lẫn sự hợp nhất của lỗ đen với quá trình tích tụ vật chất. Chuẩn tinh là một thiên hà đang hoạt động có lỗ đen ở trung tâm đang ăn vật chất đều đặn và phát ra sóng vô tuyến mạnh, chứ không phải một tia sáng đột ngột có thể đi kèm với một vụ sáp nhập lỗ đen siêu lớn.
Hội Thiên văn Hà Nội (HAS)
Dịch & Biên tập: Lý Sơn
