Bạn muốn các tìm thiên thể sâu như tinh vân hoặc cụm sao nhưng chưa biết bắt đầu từ đâu? Quan sát những thiên thể sâu không quá phức tạp như bạn nghĩ. Bạn có thể quan sát chúng một cách thoải mái từ vườn nhà hoặc nơi bạn sống, và bạn không cần dành nhiều tiền cho các thiết bị hiện đại.
Thiên thể sâu (deep-sky object, viết tắt DSO) là một đối tượng thiên văn nằm bên ngoài Hệ Mặt Trời, bao gồm thiên hà, tinh vân và cụm sao. Một khi bạn biết chòm sao Orion hay Andromeda, bạn sẽ thấy những mục tiêu sâu thẳm trong vũ trụ này không hề khó tìm như bạn từng nghĩ.
NHỮNG LỜI KHUYÊN CHO QUAN SÁT THIÊN THỂ SÂU
- Trước tiên, bạn cần mua một cuốn sách quan sát hay một bản đồ sao, hoặc tải một ứng dụng ngắm sao để hướng dẫn bạn về bầu trời.
- Bạn có thể định vị được một vật thể bằng kĩ thuật “star-hopping” từ những đặc điểm dễ nhận nằm bên cạnh thiên thể đó. Sự am hiểu về các chòm sao sẽ giúp bạn.
- Hãy gia nhập một nhóm trên mạng xã hội để nhận lời khuyên hoặc tham gia một câu lạc bộ thiên văn địa phương. Những cộng đồng này thường tổ chức những buổi quan sát mà bạn có thể tham gia, ngay cả khi bạn không có thiết bị gì cả.
- Yếu tố hạn chế lớn nhất trong hành trình quan sát thiên thể sâu có lẽ là ô nhiễm ánh sáng, chướng ngại vật đối với mọi nhà thiên văn học.
Trăng tròn có thể dễ dàng che mờ cả những thiên thể sâu sáng nhất. Vì vậy hãy chú ý tới chu kỳ Mặt Trăng khi bạn lên kế hoạch quan sát. Hãy nhớ: bầu trời càng tối, các thiên thể mờ càng dễ phát hiện. Vì thế, cố gắng đến một nơi có bầu trời tối nếu bạn có thể.
- Bạn cũng cần phải xem xét thời điểm trong năm. Sự tự quay của Trái Đất và hành trình hàng năm quanh Mặt Trời có nghĩa là những mục tiêu bạn quan sát được vào mùa đông sẽ không thể thấy vào mùa hè. Ví dụ, Tinh vân Orion chỉ thấy được ở Bắc bán cầu từ tháng 11 đến tháng 2 (năm sau).
- Trong một đêm quan sát, hãy để cho mắt bạn thích nghi với bóng tối. Đảm bảo rằng bạn trang bị một đèn pin có ánh sáng đỏ để nhìn bản đồ sao hoặc tìm thiết bị bạn mang theo. Ánh sáng màu đỏ sẽ giúp bảo toàn năng lực nhìn đêm của bạn.
- Để nhận được kết quả tốt nhất khi quan sát thiên thể sâu, hãy dùng kỹ thuật “nhìn xiên” (averted vision). Tức là bạn không nhìn trực tiếp vào vật thể, mà nhìn lệch sang bên cạnh để sử dụng tầm nhìn biên của võng mạc, nơi nhạy cảm hơn với ánh sáng yếu.
- Hãy nhớ rằng hình ảnh bạn thấy, ngay cả bằng kính viễn vọng, sẽ không giống những tấm ảnh rực rỡ trong sách và tạp chí. Chúng được chụp nhờ kĩ thuật phơi sáng trong thời gian dài và quy trình hậu kì ảnh chuyên sâu. Với mắt thường, các thiên thể này sẽ có hình dạng mờ nhạt, không rõ ràng hoặc lờ mờ như sương, tương phản với bầu trời đêm.
- Bạn có thể lưu giữ những kí ức này bằng cách ghi quá trình quan sát vào một cuốn sổ hoặc vẽ tranh phác thảo.
MẮT THƯỜNG THẤY ĐƯỢC THIÊN THỂ SÂU KHÔNG?
Điều này nghe có vẻ bất khả thi, nhưng không phải vậy đâu. Các lựa chọn quan sát sẽ hạn chế và bạn cần tìm một nơi đủ tối, tuy vậy việc này vẫn hoàn toàn có thể. Vật thể càng sáng, bầu trời càng tối thì nhìn vật thể đó càng rõ hơn.
Thiên hà Andromeda (M31) và cụm sao mở Pleiades (M45) là những đối tượng dễ quan sát nhất với mắt thường. Thiên thể đầu tiên quan sát tốt nhất tại nơi cách xa ô nhiễm ánh sáng, còn Pleiades có thể được thấy ngay cả trong thành phố. Bạn có thể sẽ thấy một mảng sáng mờ mờ có từ 6 tới 8 sao sáng.
Các mục tiêu khác có thể kể đến Cụm sao Tổ ong (M44) và cụm sao Hyades.
ỐNG NHÒM – CÔNG CỤ DỄ DÙNG MÀ HIỆU QUẢ
Ống nhòm có giá vừa phải, vì thế sẽ là điểm khởi đầu tuyệt vời trước khi “đắm mình” với một kính thiên văn. Thiết bị này đủ để mở rộng danh sách những gì bạn có thể thấy. Định vị thiên thể sâu với ống nhòm sẽ dễ hơn so với khởi đầu bằng kính thiên văn bởi vì ống nhòm có trường nhìn rộng hơn.
Các mục tiêu như Pleiades, Melotte 111, Melotte 186, và Đầu Trường Xà (Hydra’s Head) phù hợp với ống nhòm hơn kính thiên văn nhiều.
Quan sát qua ống nhòm sẽ cho một cái nhìn khác về Pleiades. Ngay cả một ống nhòm cỡ nhỏ 10×30 sẽ vẫn khiến nhiều vì sao mờ nhạt hiện ra và số lượng sao bạn đếm được sẽ tăng đáng kể.
Thiên hà của Bode (M81) là một mục tiêu phố biến cho người sử dụng ống nhòm. Bạn cũng có thể nhận dạng Thiên hà Điếu thuốc (M82), nằm ngay phía bắc của M81. Những thiên hà này tốt nhất nên quan sát qua ống nhòm cỡ lớn, từ 15×70 trở lên. Nhưng ống nhòm có thấu kính càng lớn thì càng nặng, nên bạn sẽ cần dùng đến một chân đỡ tripod.
VÀ CUỐI CÙNG: QUAN SÁT QUA KÍNH THIÊN VĂN
Với nhiều thiên thể sâu, bạn sẽ cần dùng kính thiên văn có đường kính ít nhất 6 in (150 mm) để thấy hình dạng mờ nhạt của chúng. Nhưng bạn đừng từ bỏ vì lí do này.
Mặc dù việc quan sát thiên thể sâu mà không có trang thiết bị hiện đại sẽ bị giới hạn, nhưng bạn sẽ không thất vọng khi lựa chọn và quan sát một trong số hàng trăm đối tượng ngoài kia.
Lời kết: Tìm thiên thể sâu không dễ và qua kính thiên văn hay ống nhòm, chúng cũng sẽ không đẹp như bạn thường tưởng tượng. Nhưng đừng từ bỏ. Tìm được một cụm sao hay một thiên hà xa xôi-cách chúng ta hàng ngàn năm ánh sáng-bằng chính cặp mắt của bạn thực sự là trải nghiệm sướng run người. Cảm giác đó sẽ để lại một ấn tượng kéo dài rất lâu.
Earthgrazer – Hội Thiên văn Nghiệp dư Hà Nội (HAS)
Lược dịch từ Sky at Night
